Gatunek literacki – każdy amator literatury zapewne spotkał się z tym pojęciem. Często termin ten jest rozumiany intuicyjnie, bo regułki szkolne z pewnością gdzieś uleciały z głowy. Zatem, jak odnaleźć się w tej mnogości terminologii? Co to są gatunki literackie, jak znaleźć je w Biblii i czemu one służą? Z tego artykułu dowiesz się, dlaczego warto wiedzieć, z jakim gatunkiem literackim ma się do czynienia i jak zmieni się rozumienie tekstu, mając świadomość, co się czyta.

Jakie są gatunki literackie w Biblii?

Wyjaśnijmy na wstępnie, czym jest gatunek literacki. Według słownika PWN, jest to „forma utworu literackiego, charakteryzująca się swoistą budową oraz stylistyką” – to kategorie, z których każdy ma swój własny ton i techniki. Biblia używa kilku gatunków – narracji i prawa, proroctwa i listów, poezji i literatury apokaliptycznej. Zrozumienie w jakim gatunku został napisany dany fragment, może pomóc w jego czytaniu. Przeanalizuj serię gatunków biblijnych, aby jak najlepiej zrozumieć czytanie Biblii. Jeśli chcesz bardziej zagłębić się w tekst, spróbuj odnaleźć gatunki literackie podczas czytania Biblii.

Choć rzadko zastanawiamy się i odnajdujemy je w czasie czytania Słowa Bożego, gatunki literackie kształtują całe nasze życie. Od sposobu w jaki interpretujemy filmy, po literaturę, gatunki oddziałują w tle. Ale, jeśli chodzi o Biblię, prawie całkowicie je ignorujemy. Zainteresował Cię ten temat? Przeczytaj, dlaczego ta wiedza jest tak ważna.

Określenie gatunku literackiego wg wskazówek

Wyobraź sobie taką sytuację. Masz przed sobą pięć książek z usuniętymi okładkami i stronami tytułowymi. Następnie określ gatunek każdej z nich. Zapewne zaczniesz szukać wskazówek od autora. Na przykład:

• „Pewnego razu…” – bajka.
• „Czy mam cię porównać do letniego dnia?” – poezja Szekspira.
• „To były najlepsze czasy, to były najgorsze czasy …” – powieść współczesna.

Z pewnością odbierasz nawet bardziej subtelne wskazówki, takie jak sposób opisywania postaci i kolejność dialogów. Na podstawie tych wskazówek łatwo odróżnić powieść od literatury faktu, poezję od powieści, satyrę od dziennikarstwa. Możesz nawet wyróżnić podgatunki oparte na treści i stylu, jak np. literaturę historyczną z okresu II wojny światowej.

Gatunek literacki jest wbudowany w tkankę wszystkich mediów. Wydawcy dają czytelnikowi wskazówki dotyczące gatunku poprzez projekt okładki, typografię, a nawet rozmiar stron. Jednakże w przypadku Biblii, prawie wszystkie wskazówki gatunkowe dla współczesnego czytelnika zostały usunięte.

Różne gatunki literackie w jednej książce

Nawet układ graficzny Biblii – wszystkie księgi biblijne zamknięte są w jednej książce, z wyszukaną okładką i oprawą – dezorientuje zmysły. Patrzymy na Biblię jak na jedną książkę, a nie jak na kilka książek. Każda z ksiąg biblijnych ma swój gatunek i podgatunek – czasem nawet gatunki zacierają się w obrębie jednej księgi. Jedyną rzeczą w formacie, która daje nam jakąś wskazówkę, jest to, że części poetyckie są przesunięte jako poezja, a księgi są podzielone przez poszczególne tytuły. Ale to w zasadzie wszystko, co otrzymujemy.

Jesteśmy dodatkowo zdezorientowani przez nasz dysonans historyczny i kulturowy. Nawet najnowsze fragmenty historyczne są oddalone o 2000 lat, a język niekiedy trudny do zrozumienia (Nowy Testament został skomponowany w języku greckim, z myślą o gatunkach grecko-rzymskich z pierwszego wieku).

Kulturowe wskazówki w Biblii

Ale kiedy zrozumie się starożytne gatunki literackie, zmienia to absolutnie wszystko w naszym studiowaniu Biblii. Nadaje sens zagmatwanym fragmentom. Pomaga zrozumieć różnicę między jedną księgą biblijną a drugą. Stanowi pomost między dysonansem kulturowym i historycznym. Przybliża nas o krok do tego, co w naturalny sposób rozumiałby starożytny czytelnik.

Jeśli chodzi o Biblię, nasuwa się takie porównanie, że czytelnik jest jak człowiek z Zachodu w kulturze wschodniej – potrzebuje przewodnika. W przeciwnym razie zupełnie nie zauważa kulturowych wskazówek, które Biblia przedstawia.

Kategorie gatunkowe w Biblii

Prawdopodobnie przewodnik po Biblii, zacząłby od powiedzenia nam, że istnieją cztery duże kategorie gatunkowe:

• Narracja,
• Poezja,
• Proroctwo,
• Apokaliptyka.

Na przykład, Ewangelia św. Mateusza i Księga Rodzaju należą do gatunku narracyjnego, podczas gdy duża część  Księgi Daniela i Apokalipsa św. Jana jest apokaliptyczna. Można z grubsza podzielić 66 ksiąg biblijnych, które są wspólne dla wszystkich wyznań chrześcijańskich, na te wielkie kategorie, a następnie na różne podgatunki i style. Na przykład, Apokalipsa zawiera poezję, a Księga Daniela zawiera część narracyjną, w której pojawia się język i styl apokaliptyczny. Już samo to podstawowe zrozumienie różnicy między Ewangelią św. Mateusza a Apokalipsą, całkowicie zmienia sposób, w jaki interpretujemy te księgi.

Zrozumienie gatunków literackich wpływa na postrzeganie tego świata i zbliża do Boga. Podchodząc do Biblii, jako do serii ksiąg gatunkowych, łatwiej rozumieć autorów zaangażowanych w ten tekst. Słuchanie Bożego głosu poprzez słowa w Biblii staje się łatwiejsze i sprawia, że perspektywa Boga jest o wiele bardziej przejrzysta i zrozumiała.

Jeśli zaciekawił Cię ten temat, przeczytaj artykuł – Co znaczy słowo Biblia i kto ją napisał?